Spis treści
Pomoc dla zadłużonych - Czym jest upadłość konsumencka?
Określenie “upadłość konsumencka” oznacza postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.
Przepis dot. upadłości konsumenckiej reguluje Ustawa prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 r w artykułach od 491[1] do 491[24].
Upadłość konsumencka to postępowanie, które prowadzone jest przed sądem.
W warunkach gospodarki wolnorynkowej normalnym jest zjawisko nadmiernego zadłużenia osób fizycznych, z uwagi na fakt, że każda decyzja danej jednostki związana jest z ryzykiem oraz pewnym stopniem nieprzewidywalności. Nadmierne zadłużenie powoduje negatywne skutki, w postaci wykluczenia społecznego.
Ustawa stwarza możliwość tzw. nowego startu, który niesie za sobą szereg pozytywnych skutków społecznych i gospodarczych m.in.:
- ograniczone zostaje wykluczenie społeczne i mechanizm dziedziczenia bezradności następnych pokoleń,
- dłużnicy mogą wrócić do uczestnictwa, w legalnym obrocie gospodarczym, co pozytywnie wpływa na wzrost produktu krajowego brutto, wzrost przychodów Skarbu Państwa oraz spadek przestępczości i szarej strefy,
- dłużnicy mogą ponownie skorzystać z usług instytucji finansowych np. banku.
Zastrzeżenia!
Biorąc pod uwagę złożoność przepisów prawa, należy wskazać, że każdy przypadek problemu prawnego należy rozpatrywać indywidualnie. Dlatego każdorazowo rekomendujemy korzystanie z usług profesjonalnego prawnika, w osobie adwokata lub radcy prawnego, którzy prowadzą kancelarie lub świadczą pomoc w nieodpłatnych punktach pomocy prawnej.
Kto może skorzystać z upadłości konsumenckiej?
Ogłosić upadłość konsumencką może osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. Inne podmioty, w tym m.in. przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, także mogą ogłosić upadłość, jednak w oparciu o inne przepisy, aniżeli przepisy o upadłości konsumenckiej.
Gdzie należy złożyć wniosek o upadłość konsumencką?
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej należy złożyć do właściwego miejscowo sądu, którym
jest sąd właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. Głównym ośrodkiem podstawowej działalności jest miejsce, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich. W praktyce najczęściej jest to jej miejsce zwykłego pobytu, czyli miejsce zamieszkania dłużnika. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy – sąd gospodarczy.
Przesłanka upadłości – niewypłacalność dłużnika
Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnik stał się niewypłacalny jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Upadłość dotyczy jedynie długów, które zaistniały przed jej ogłoszeniem.
Co powinien zawierać wniosek o ogłoszenie upadłości?
Wniosek o ogłoszenie upadłości zgłaszany przez dłużnika powinien zawierać:
- imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika, a jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;
- NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;
- wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
- wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;
- aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
- spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;
- spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności;
- wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;
- listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych;
- informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku;
- informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
- informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł,
- oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.
Jakie dokumenty należy załączyć do wniosku o upadłość?
W świetle obowiązujących regulacji dotyczących ogłoszenia upadłości konsumenckiej, wnioskodawca jest obowiązany wykazać przed sądem stan swojej niewypłacalności (bankructwa). Co za tym idzie, osoba składająca wniosek o upadłość musi udowodnić, że na dzień wydania przez sąd postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości, jej aktualne dochody lub brak dochodów nie są wystarczające do bieżącego regulowania wymagalnych zobowiązań. Stan ten musi utrzymać się co najmniej 3 miesiące zgodnie z art. 11 pkt 1a Prawa upadłościowego (np. dłużnik posiada trzy przeterminowane raty kredytu
hipotecznego płatne co miesiąc).
Sąd również może badać inne okoliczności. Z praktyki sądowej, tytułem przykładu, mogą być to okoliczności związane z przeszłością dłużnika np. prowadzenie działalności gospodarczej, rozwód, śmierć małżonka, karalność. Na podstawie nowych przepisów, które weszły w życie w 2020 r. powyższe okoliczności nie powinny, jednak stanowić obiektu zainteresowania sądu upadłościowego.
Z praktycznego punktu widzenia do wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej można załączyć następującą dokumentację:
- Umowy stwierdzające określone zobowiązania, a których wnioskodawca nie jest w stanie na bieżąco regulować np. umowa kredytu, umowa pożyczki bankowej lub pożyczki prywatnej, umowa kredytu konsolidacyjnego, umowa najmu mieszkania, umowa leasingu, umowa dzierżawy,
- Wezwania do zapłaty, wypowiedzenia ww. umów, korespondencja z wierzycielami, firmami windykacyjnymi,
- Informacje o zmianie wierzyciela np. umowa cesji z której wynika, że bank sprzedał dług funduszowi sekurytyzacyjnemu,
- Decyzje wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdzające określony stan zadłużenia związany z opłacaniem składek na ubezpieczeń,
- Decyzje wydane przez Urząd Skarbowy, stwierdzające podatkowy stan zadłużenia wnioskodawcy,
- Deklaracja podatkowa (PIT) wnioskodawcy za ostatni rok podatkowy,
- Wydruk z Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) w przypadku kiedy wnioskodawca kiedykolwiek prowadził działalność gospodarczą w formie spółki lub tzw. indywidualną działalność wpisaną do CEIDG,
- Raport z Biura Informacji Kredytowej,
- Wyroki sądowe (nakazy zapłaty) potwierdzające określone zadłużenie,
- Informacje o toczących się postępowaniach sądowych wobec wnioskodawcy,
- Dokumentację dotyczącą prowadzonego postępowania egzekucyjnego wobec wnioskodawcy
- Akt małżeństwa w przypadku kiedy wnioskodawca pozostaje we wspólności majątkowej małżeńskiej z drugim małżonkiem,
- Umowę rozdzielności majątkowej (tzw. intercyza) lub orzeczenie sądu (np. separacja), jeżeli wnioskodawca pozostaje w rozdzielności majątkowej z drugim małżonkiem,
- Wyrok rozwodowy,
- Wyrok zasądzający alimenty,
- Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu w przypadku wnioskodawcy wobec, którego zostało wydane przedmiotowe orzeczenie,
- Zaświadczenia lekarskie,
- Orzeczenie o niepełnosprawności,
- Orzeczenie o niezdolności do pracy,
- Umowę o pracę, świadectwa pracy,
- Wypowiedzenie umowy o pracę,
- Potwierdzenia opłat za czynsz, media, podatek od nieruchomości itp.,
- Inne dokumenty stwierdzające ponoszenie stałych wydatków – np. polisa ubezpieczeniowa, opłaty związane z uczęszczaniem dziecka do przedszkola, stałe wizyty lekarskie, zakup lekarstw itp.,
- Akty notarialne stwierdzające własność danej nieruchomości,
- Inne dokumenty stwierdzające własność danej rzeczy o znacznej wartości w majątku wnioskodawcy. Na marginesie warto zaznaczyć, że sąd upadłościowy w przypadku stwierdzenia braku określonej dokumentacji wezwie wnioskodawcę do przedłożenia potrzebnej dokumentacji w określonym terminie.
Jakie skutki prawne wywołuje ogłoszenie o upadłości w stosunku do upadłego?
Wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości tworzy nową rzeczywistość dla upadłego. Często można spotkać się z twierdzeniem, że osoba wobec, której ogłoszono upadłość zaczyna „nowe życie”. Niewątpliwie w życiu każdej osoby będącej głównym uczestnikiem postępowania po ogłoszeniu upadłości następuje swoista rewolucja odnosząca się do jej sytuacji prawnej. Do najważniejszych skutków prawnych zalicza się:
- Obowiązek wskazania i wydania majątku – upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, a także wydać dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję.
- Powstanie masy upadłości – z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Co istotne w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego z wyjątkami określonymi w poszczególnych przepisach.
- Utrata prawa zarządu – z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim.
- Nieważność czynności upadłego – czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości są nieważne.
- Zakaz obciążania składników masy – po ogłoszeniu upadłości nie można obciążyć składników masy upadłości hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości.
- Wejście spadku do masy upadłości – jeżeli do spadku otwartego po dniu ogłoszenia upadłości powołany zostaje upadły, spadek wchodzi do masy upadłości.
- Ustanie wspólności majątkowej – dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa.
- Bezskuteczność czynności prawnych upadłego – bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. - Postępowanie sądowe i administracyjne – po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowo administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Ww. postępowania syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym.
- Zawieszenie egzekucji komorniczych – postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
Autorzy
Piotr Sieńko – prawnik, mediator. Ukończył studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Członek Okręgowej Izby Adwokackiej w Poznaniu. Absolwent kierunku politologia, na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM w Poznaniu. Prezes Zarządu Fundacji Ochrony Praw Konsumentów S&P. Posiada bogate doświadczenie zawodowe w zakresie prawa cywilnego, w tym prawa nieruchomości i prawa spadkowego. Na co dzień świadczy pomoc prawną na rzecz osób fizycznych oraz podmiotów prawa handlowego.
Artur Pięta – prawnik. Ukończył studia na Wydziale Prawa i Administracji
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Członek Okręgowej Izby Adwokackiej w Poznaniu. Absolwent studiów podyplomowych z zakresu bankowości i doradztwa finansowego prowadzonych przez Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. Jest autorem publikacji naukowych i popularnonaukowych z dziedziny prawa finansowego. Publikował m.in. w „Ruchu Prawniczym, Ekonomicznym i Socjologicznym”, „Młodej Palestrze” oraz w „Magazynie Fachowym Instytutu Compliance”. Prelegent na krajowych konferencjach naukowych. Wiceprezes Zarządu Fundacji Ochrony Praw Konsumentów S&P. Zawodowo świadczy pomoc prawną w sprawach karnych i finansowych.
